Ochrona kukurydzy przed omacnicą prosowianką w 2009 roku

     Omacnica prosowianka stanowi obecnie najpoważniejsze zagrożenie dla wysokości oraz jakości plonów kukurydzy już nie tylko w południowej Polsce, lecz także i w jej centralnej części.

     Na wzrost liczebności i szkodliwości tego gatunku wpływa szereg czynników, spośród których jako najważniejsze wymienia się: dynamicznie rosnący areał uprawy kukurydzy, występowanie korzystnych warunków agrometeorologicznych, stosowanie licznych uproszczeń w uprawie gleby i roślin, niedostatek specjalistycznego sprzętu opryskującego, a zwłaszcza trudności z określeniem prawidłowego terminu zabiegu, co wpływa na zwiększoną przeżywalność gąsienic.

     Czynniki te sprawiają, że szkodnik z roku na rok poszerza zasięg swojego występowania, czego przykładem jest już jego obecność w 14 województwach (stan na 2008 rok). Już teraz na wielu plantacjach w południowej Polsce, gąsienice tego motyla uszkadzają ponad 60% roślin, powodując średnie straty w plonach ziarna wysokości 15-20%. W Polsce centralnej oraz północnej odsetek uszkodzonych roślin jest mniejszy i wynosi od ułamka do 10-20%. Straty w plonach mogą sięgać do 10% bądź też jeszcze się ich nie notuje.

Gąsienica omacnicy prosowianki dorasta do 2,5 cm długości.

     Do powyższych wartości należy także wliczyć straty pośrednie, które są związane ze znacznym pogorszeniem się jakości plonu wskutek porażania uszkodzonych tkanek przez grzyby, bakterie i wirusy będące sprawcami groźnych chorób. Na szczególną uwagę zasługują te gatunki grzybów (głównie z rodzaju Fusarium), które są odpowiedzialne za wytwarzanie i kumulowanie w roślinach groźnych dla zdrowia ludzi oraz zwierząt mikotoksyn.  Zawartość tych metabolitów w ziarnie oddawanym do skupu oraz w produktach pochodzących z kukurydzy jest regulowana prawem unijnym w oparciu o rozporządzenie Komisji Wspólnot Europejskich z dnia 28 września 2007 roku nr 1126/2007.  

     Z uwagi na wysokie straty ilościowe i jakościowe jakie gąsienice omacnicy prosowianki powodują w zasiewach kukurydzy konieczne jest ich zwalczanie. Istnieje szereg metod ograniczania liczebności i szkodliwości tego gatunku począwszy od profilaktycznych (poprawna agrotechnika, płodozmian, dobór odmian mniej podatnych, zwalczanie chwastów, pielęgnacja roślin, terminowy zbiór plonu, niszczenie resztek pożniwnych, głęboka orka jesienna) przez interwencyjne (biologiczne i chemiczne zwalczanie), a na uprawie odmian odpornych skończywszy.

     Metody niechemiczne powinny być stosowane corocznie bez względu na charakter prowadzonej produkcji, natomiast zwalczanie interwencyjne powinno być prowadzone tam, gdzie szkodnik powoduje już szkody w zasiewach kukurydzy.

     Podstawą interwencyjnego zwalczania jest monitoring występowania szkodnika w zasiewie. W celu wykrycia czy owad znajduje się już na polach kukurydzy zaleca się od połowy czerwca stosowanie pułapek feromonowych do odłowu motyli (samców). Są one ogólnie dostępne na rynku i mają zazwyczaj postać daszków (tzw. typ delta) zawieszanych tuż nad wierzchołkami roślin. Elementem zwabiającym motyle do powierzchni chwytnych jest feromon płciowy, który należy systematycznie co 3-tygodnie wymieniać wraz z podłogą lepową.

     Inną bardziej dokładną, ale pracochłonną metodą poszukiwania szkodnika jest analiza na obecność jaj. Samice omacnicy prosowianki już od drugiej połowy czerwca składają białe, złoża jaj na spodniej stronie blaszek liściowych, tuż przy nerwie głównym, zazwyczaj w środkowej części piętra roślin. W zależności od wielkości zasiewu zaleca się przeglądanie minimum 50-100 roślin w czterech miejscach uprawy.

Szkodnik szczególnie preferuje kolby z miękkim ziarnem.

     Z chwilą stwierdzenia obecności motyli lub ich jaj można zastosować zwalczanie biologiczne lub chemiczne.

     Metoda biologiczna z racji swojej pracochłonności jest szczególnie zalecana na niewielkich areałach, zwłaszcza w gospodarstwach ekologicznych i stosujących zasady integrowanej produkcji kukurydzy. Polega na zastosowaniu biopreparatu zawierającego żywe poczwarki kruszynka, który jest pasożytem jaj wielu gatunków motyli, w tym omacnicy prosowianki, rolnic, słonecznicy orężówki i innych. Wyłożenie biopreparatu jest bardzo proste w wykonaniu, gdyż polega na zawieszeniu na najlepiej rozwiniętych liściach kukurydzy tuż przy łodydze polistyrenowych zawieszek z poczwarkami kruszynka.

     W ochronie kukurydzy pastewnej zaleca się dwa wyłożenia biopreparatu, natomiast w kukurydzy cukrowej trzy. Pierwsze wyłożenie biopreparatu wykonuje się po 4-6 dniach od momentu zauważenia pierwszego motyla omacnicy prosowianki na pułapce feromonowej, bądź też natychmiast po stwierdzeniu pierwszych złóż jaj szkodnika na liściach kukurydzy, co najczęściej przypada pod koniec czerwca lub w pierwszej dekadzie lipca. Drugie wyłożenie biopreparatu wykonuje się 7 dni po pierwszym, natomiast trzecie tydzień po drugim.

     Skuteczność metody biologicznej zależy od wielu czynników ale do najważniejszych można zaliczyć: jakość biopreparatu, termin jego aplikacji, przebieg warunków meteorologicznych oraz nasilenie omacnicy prosowianki w danym roku.

     Metoda chemiczna jest podstawową formą zwalczania omacnicy prosowianki. Do jej wykonania konieczny jest dostęp do specjalistycznego sprzętu umożliwiającego wjazd opryskiwacza w łan osiągający ponad 2,5 m wysokości.

Uszkodzone kolby są podatne na porażenie przez fuzariozę kolb.

     Aktualnie liczba preparatów zarejestrowanych w Polsce do zwalczania omacnicy prosowianki jest bardzo uboga. Z zabiegów nalistnych możliwe jest jedynie opryskiwanie roślin następującymi insektycydami: Karate Zeon 050 CS w dawce 0,2 l/ha lub Proteus 110 OD w dawce 0,5 l/ha. Przy stosowaniu powyższych preparatów należy zwrócić uwagę na temperaturę ich stosowania. Preparat Karate Zeon 050 CS jako pyretroid najskuteczniej działa w temperaturze do 20oC, natomiast Proteus 110 OD jest niezależny od temperatury.

     W Polsce centralnej wystarczające jest jednokrotne opryskiwanie roślin jednym z powyższych preparatów, które należy przeprowadzić w podstawowym terminie zwalczania tego gatunku tj. w drugiej lub trzeciej dekadzie lipca ale jeszcze przed pełnym pyleniem kukurydzy. Termin tego zabiegu przypada w okresie masowego wylęgu gąsienic, jednakże z uwagi na występujące w ostatnich latach wysokie temperatury, konieczne jest monitorowanie stadiów rozwojowych szkodnika, gdyż może on wystąpić wcześniej, a jego rozwój może być przyśpieszony, co tym samym wpłynie na skuteczność chemicznej ochrony.

Złomy łodyg to powszechny objaw żerowania w ich tkankach gąsienic omacnicy prosowianki.

     Stosunkowo nową w naszym kraju metodą ograniczania strat powodowanych przez omacnicę prosowiankę jest dobieranie do uprawy odmian transgenicznych kukurydzy (tzw. odmian Bt). Odmiany takie na drodze inżynierii genetycznej zostały wzbogacone o gen pochodzący z powszechnie występującej w glebie bakterii Bacillus thuringiensis, który jest odpowiedzialny za wytwarzanie tzw. białka Cry toksycznego dla gąsienic w ciągu całego okresu wegetacji. W katalogu odmian Unii Europejskiej znajduje się kilka odmian z linii MON 810, które pod względem wczesności i cech użytkowych z powodzeniem mogą być uprawiane w naszych warunkach glebowo-klimatycznych. Począwszy od 2006 roku polscy rolnicy gospodarujący w rejonach wysoce zagrożonych żerowaniem tego szkodnika (tylko w takich rejonach zastosowanie odmian Bt ma uzasadnienie ekonomiczne) zaczęli wprowadzać takie odmiany do uprawy. O ile w 2006 roku odmianami zmodyfikowanymi kukurydzy obsiano około 100 ha gruntów, a w 2007 roku około 350 ha, tak w ubiegłym sezonie wegetacyjnym areał ten wzrósł do około 3000 ha, co potwierdza duże zainteresowanie uprawą takich odmian.

     Reasumując należy podkreślić, iż aby w jak największym stopniu obniżyć straty w plonach kukurydzy konieczne jest kompleksowe zwalczanie szkodnika za pomocą wszystkich dostępnych metod. Ochrona kukurydzy przed omacnicą prosowianką wpływa także na zdrowotność roślin, które są w mniejszym stopniu opanowywane przez choroby, a przez to jakość surowca jest lepsza.

mgr inż. Paweł K. Bereś
Instytut Ochrony Roślin - PIB
Terenowa Stacja Doświadczalna w Rzeszowie

fotografie dołączone do tekstu autorstwa Pawła Beresia